โครงการกนู (GNU Project) เป็นโครงการซอฟต์แวร์เสรี (Free Software) ที่ก่อตั้งขึ้นโดยริชาร์ด สตอลแมน (Richard Stallman) เมื่อปีค.ศ. 1983 โดยมีสำนักงานใหญ่คือมูลนิธิซอฟต์แวร์เสรี (Free Software Foundation: FSF) ที่ก่อตั้งขึ้นในปีค.ศ. 1985 เพื่อสนับสนุนและประสานงานในการพัฒนาซอฟต์แวร์เสรีและให้คำแนะนําเกี่ยวกับใบอนุญาตการใช้งานของซอฟต์แวร์เสรี (Free Software License) สร้างระบบปฏิบัติการและซอฟต์แวร์เสรีที่สนับสนุนความเสรีและความควบคุมของผู้ใช้งาน และสร้างชุมชนของนักพัฒนาและผู้ใช้งานที่ร่วมมือกันในการพัฒนาและใช้งานซอฟต์แวร์เสรีไปในทิศทางที่ดีขึ้นในภาพรวม ตลอดจนการกระจายวัฒนธรรมของซอฟต์แวร์เสรีและเสรีภาพในโลกของเทคโนโลยีและคอมพิวเตอร์
กนู มาจากคำเต็มว่า GNU’s Not Unix (กนูไม่ใช่ยูนิกซ์) เพราะระบบกนูพัฒนาให้เหมือนระบบยูนิกซ์แต่ไม่ได้ใช้ซอร์สโค้ดของยูนิกซ์เลย แต่ใช้ระบบปฏิบัติการเสรีอย่าง GNU/Linux และเครื่องมือโปรแกรมต่างๆ แทน
หลักการและแนวทาง
GNU Free System Distribution Guidelines (GNU FSDG) คือแนวทางและมาตรฐานที่กำหนดโดยโครงการ GNU เพื่อช่วยให้ระบบปฏิบัติการที่ใช้ซอฟต์แวร์เสรีมีคุณภาพและสนับสนุนความเสรีและความเป็นเจ้าของข้อมูลของผู้ใช้งาน โดยมีใจความสำคัญดังนี้
• สร้างระบบปฏิบัติการแบบเสรี: วัตถุประสงค์หลักของกนู คือการสร้างระบบปฏิบัติการแบบเสรีที่สามารถใช้งานและแจกจ่ายได้โดยไม่ต้องพึ่งพาระบบลิขสิทธิ์ของบริษัทอื่นๆ และไม่ต้องใช้ระบบยูนิกซ์ (UNIX) โดยมีส่วนสำคัญคือระบบปฏิบัติการกนูและคอมไพเลอร์กนู (GCC) ที่เป็นเครื่องมือสำคัญในการพัฒนาโปรแกรม
• ความเสรีและเสรีภาพของซอฟต์แวร์: สตอลแมนกล่าวถึงความสำคัญของเสรีภาพในการใช้งานซอฟต์แวร์ว่า ผู้ใช้ควรมีสิทธิ์ในการเปลี่ยนแปลงและแจกจ่ายซอฟต์แวร์ตามต้องการ โดยไม่ต้องจำกัดโดยข้อจำกัดทางลิขสิทธิ์
• ข้อจำกัดและปัญหาของโลกของซอฟต์แวร์พร้อมระบบลิขสิทธิ์: สตอลแมนกล่าวถึงปัญหาที่เกิดขึ้นจากการที่ลิขสิทธิ์ซอฟต์แวร์ซึ่งถูกจำกัดไว้ในรูปแบบของซอฟต์แวร์กรรมสิทธิ์ (Proprietary Software) ทำให้ผู้ใช้ไม่มีเสรีภาพในการเปลี่ยนแปลงและแจกจ่ายซอฟต์แวร์นั้น
• ความสำคัญของการร่วมมือ: สตอลแมนเรียกผู้พัฒนาซอฟต์แวร์เสรีให้ร่วมมือกันในการสร้างและแจกจ่ายซอฟต์แวร์เสรี และเรียกผู้ใช้งานให้ร่วมสนับสนุนและสนับสนุนการพัฒนาซอฟต์แวร์เสรี
• การตรวจสอบและความเป็นเจ้าของข้อมูล: แนวทางนี้ย้ำถึงความสำคัญของการสามารถตรวจสอบโค้ดและเป็นเจ้าของข้อมูลของผู้ใช้งาน เมื่อผู้ใช้งานสามารถควบคุมข้อมูลของตนเองและตรวจสอบโค้ดของระบบได้ พวกเขาจะมีความเสรีและความควบคุมมากขึ้น
• การปกป้องความเสรี: แนวทางนี้ระบุถึงความสำคัญของการปกป้องความเสรีของผู้ใช้งานและสภาพแวดล้อมการทำงานที่สนับสนุนความเสรีของซอฟต์แวร์เสรี.
• การแจกจ่าย: แนวทางย้ำถึงการใช้ใบอนุญาตที่เป็นโครงสร้างและเปิดเผยโค้ดเป็นส่วนสำคัญในการแจกจ่ายระบบปฏิบัติการกนู/ลินุกซ์
ระบบปฏิบัติการกนู/ลินุกซ์
กนู/ลินุกซ์ (GNU/Linux) คือระบบปฏิบัติการที่มีส่วนประกอบหลายส่วนที่รวมกันเพื่อให้ผู้ใช้งานได้รับประสบการณ์การใช้งานที่เสรีและแน่นอน โดยมีลินุกซ์เคอร์เนิล (Linux kernel) พัฒนาโดย ลีนึส เบเนดิกต์ ตูร์วัลดส์ (Linus Benedict Torvalds) เป็นส่วนสำคัญที่ทำให้ระบบปฏิบัติการเสรีนี้สามารถทำงานได้บนระบบฮาร์ดแวร์ต่าง ๆ และกนู (GNU) เป็นส่วนที่ให้เครื่องมือและโปรแกรมที่ใช้ในการจัดการระบบและใช้งานทั่วไป เช่น คอมไพเลอร์กนู (GNU Compiler Collection: GCC) ที่ใช้ในการคอมไพล์โค้ดซอฟต์แวร์, GNU Emacs เป็นตัวแก้ไขข้อความอย่างแรกที่ใช้กันอย่างแพร่หลาย, และ GNU Bash เป็น Shell สำหรับระบบปฏิบัติการยูนิกซ์, แร็กเร็นสั่งคำ (GNU Core Utilities), ไบนารีโค้ดและไลบรารี ซอฟต์แวร์ต่างๆ ที่สามารถใช้ในการพัฒนาซอฟต์แวร์เสรี และอื่นๆ
ด้วยรูปแบบโครงสร้างดังกล่าวทำให้ระบบปฏิบัติการกนู/ลินุกซ์ เป็นระบบปฏิบัติการแบบเสรีที่มีรูปแบบการพัฒนาแบบเสรี ผู้ใช้มีสิทธิ์ที่จะใช้งานซอฟต์แวร์โดยเสรีและมีความเป็นเจ้าของข้อมูลและการควบคุมระบบปฏิบัติการของตนเอง ระบบปฏิบัติการนี้มีการพัฒนาขึ้นมาหลายเวอร์ชันและแจกจ่ายโดยชุมชนหรือองค์กรต่างๆ เช่น Ubuntu, Debian, CentOS, Fedora ฯลฯ
สัญญาอนุญาตสาธารณะทั่วไปของกนู
สัญญาอนุญาตสาธารณะทั่วไปของกนู หรือ กนูจีพีแอล หรือ จีพีแอล (GNU General Public License, GNU GPL, GPL) เป็นลักษณะสัญญาอนุญาตชนิดหนึ่งที่มูลนิธิซอฟต์แวร์เสรีพัฒนาขึ้นสำหรับโครงการกนู สัญญาอนุญาตเอกสารเสรีของกนู ในปัจจุบันเป็นรุ่น 1.3 และเป็นสัญญาอนุญาตควบคู่กับสัญญาอนุญาต GPL โดยเนื้อหาสัญญาทั้งหมดสามารถดูได้ที่เว็บไซต์ของกนู
สัญญาอนุญาตเอกสารเสรีของกนู มีลักษณะเปิดกว้าง หรือเรียกว่า copyleft โดยให้ผู้อื่นสามารถนำข้อมูลส่วนใดส่วนหนึ่ง หรือทั้งหมดไปใช้ได้ฟรีโดยมีเงื่อนไขว่า ผลงานที่สร้างใหม่ต้องใช้สัญญาอนุญาตเอกสารเสรีของกนู เช่นกัน ผลงานที่สร้างใหม่นั้นสามารถใช้ในเชิงพาณิชย์ได้ แต่ถ้ามีการขายเป็นจำนวนมากจะมีเงื่อนไขอื่นเพิ่มเติมเข้ามา สัญญาอนุญาตเอกสารเสรีของกนู ครอบคลุมสำหรับ คู่มือคอมพิวเตอร์ ตำรา และแหล่งอ้างอิงอื่นทั้งในการเรียนการสอนและการทำงาน